Lecturas 2º Bac: Os señores da terra

O vivir de don Xosé María foi o dun señorote vaganceiro e burlista. Erguíase tardeiro e despois de xantar saía de a paseo polos soutos e lameiros cun caxato na man. Tiña un criado vellote, borrachón e nugallán coma as cabras, mais dono dun temperamento sentencioso que facía a ledicia do amo. Chamábanlle o Clemente Zaparín e tiña unha escopeta remendada, regalo do señorito, que atinaba os tiros máis dificultosos. Moitas veces estaba na arada nas herdades das Laxiñas; de súpeto chegaba polos sendeiros a figura xentil de don Xosé María. "Vamos, Zaparín do demo, deixa os regos, vamos un pouco de farra". Deixaba os bois ó rapaz e, na compaña dun can tamén farreante que lle chamaban Napoleón, tomaban o camiño dun lugar. Por moito tempo foi o da Lama de Agrelo, escondido entre petoutos e castiñeiros: alí pasaban moi boas tardes e noitiñas. A viúva do Virulé habitaba unha casiña baixa, terrea, comunicada coa cociña polo curro, onde se inzaba unha figueira. A vella, endexamais cansa de louvar a calidade dos figos do seu curro e de contar rosarios de contos, ben sabía a caste de figos que procuraba o señorote. A filla maior, co seu ar de freira boba, tiña uns ollos meigos, o peíño pequeno e unha gracia modosiña no falar que engaiolaba os corazóns. A penas traballaba as terras, todas suxeitas á renda para a casa da Pedreira. Moitas veces o don Xosé María determinaba levar unha boa merenda. De seguida lle cheiraba a toda a cuchumilla de irmáns e sobriños da vella; a viúva lagarteira puña cátedra de sabencia e deixábase cortexar polo Zaparín entre as disformes risadas da asemblea. Nas festas os primeiros dengues e mantelos eran os da filla do Virulé, e na casa non faltaba chocolate, pantrigo nin augardente. Non era a primeira que se deixaba levar pola verba do fidalgote. O demo do home gustaba de todas. Ata un empardecer correu trala afillada do Rechas das Samas, un maroutallo mal afeixado. Nas festas e feiras non podía faltar aquel señor tan liso, coa bolsa sempre aberta.

Xa o dicía don Xacobe do Castro, o abade: "Temos unha xugada de morgados que gurran ben cada un para o seu lado". Mais o vello Doncos era polo calado, mentres a fachendía do Puga non admitía disimuladelas. Un inverno, xa na guerra civil, fixo unha viaxata longa para mercar uns bois. Foi co Zaparín e mais outro lacazán. Demoráronse no Carballiño polo repentino da noite. Pois en lugar de andar polo feiral, pasou don Xosé María todo o tempo cos señores da Martinga nunha taberna de señorío onde se xuntaba tripulación de toda clase. Había unha muller que lle chamaban a Padronesa por ser de alá; viña vendendo lenzos da súa terra. Gustou dela o fidalgo da Pedreira. Xa se falaran noutras feiras. Agora os compañeiros agardaron por el toda a noite. Amañeceu contento e novo como cando andaba na reconquista de Vigo. Aquela muller traíalle o recender salgado das rías! Don Xosé María ordenou voltar a Trasouto: ata mediado o camiño non falou o Zaparín de cousas serias. Díxolle con moita sornamorna o criado: "Non me diga nada, que xa lle entendo o mundo; vostede non perdeu a viaxe; de fixo encargou dous becerros en troques dos bois". Aquel serán, despois de xantar con moita demora e latricada na rectoral de Listanco, subindo a costa para Trasouto ouviron o batelar doente da igrexa. Morría a muller de don Xosé María ó tempo de dar vida á segunda filla.

A dor do fidalgo foi longa e aceda. Non quería saír do seu cuarto. Nel, cunha xerra de viño, sen lume, sen se deitar, cavilou no seu pasado. Todos os mortos da súa xente lle pasaban pola lembranza esperta, no isolamento. Ós oito días rasurouse e saiu a tomar a raxeira na solaina. A filla mor, a Ramoniña, xa tiña preto dos vinte anos, mais, criada no mimo pola nai, non tiña forzas para guiar a casa. Todo estaba revolto; reinaban na cociña o Zaparín e mais a criada. Ós dez días de viuvez do amo entrou tamén de criada a filla do Virulé, e a nai recibiu en foro un gran anaco de monte e pan, preto da súa casa. "Encétanse as terras dos da Pedreira", ría o abade.

Otero Pedrayo, Ramón, (1992 [1928]). Os señores da terra (primeira das novelas da triloxía Os camiños da vida), Vigo, Ed. Galaxia


As palabras que subliñei no texto remítennos a unha sociedade e un rexime económico que xa desapareceu, pero que perviviu en Galicia ata ben entrado o s. XX. O problema da propiedade da terra, por unha banda, e o liderato da sociedade galega, polo outro, serán temas omnipresentes na literatura galega da época. Para comprendérdelo ben,  recoméndovos que vexades estes videos:

Historias de Galicia-Nobres, fidalgos e caciques 1/3

Historias de Galicia-Nobres, fidalgos e caciques 2/3

Historias de Galicia-Nobres, fidalgos e caciques 3/3